Statü ve Rol: İnsanların toplum içindeki yerini ifade eden bir kavramdır. Toplumun bireyden statüsüne uygun olarak yapmasını beklediği davranışlarına rol denir.

Kazanılmış Statü: Kişilerin kendi çabaları sonucu elde ettikleri statüdür.

Verilmiş (edinilmiş) Statü: Bu statü bireylere, onların yetenek ve becerilerine bakmadan ve herhangi bir çaba sarf etmeden, kendileri dışındaki faktörler tarafından verilen statüdür.

Anahtar Statü: Bireyin sahip olduğu statülerden toplumda en etkin olanıdır.

Rol Çatışması ve Rol Pekişmesi: Bireyin sahip olduğu toplumsal rollerinden hangisine uygun davranış yapacağına karar verememesi hâline rol çatışması denir. Bir rolün, bireyin diğer rolünü yerine getirmesini kolaylaştırmasına ise rol pekişmesi denir.

Sosyoloji dersinde öğrenciler bazı kavramlara örnekler vermektedir:

Buna göre, öğrencilerin örnekleri sırasıyla aşağıdaki kavramlardan hangisini karşılar?

Kültür insanlar arası etkileşim sonucu doğup gelişen toplumsal bir üründür. Fakat aynı zamanda toplumsal hayatın belli düzen ve anlamlı ilişkiler ağı içerisinde sürdürülebilmesinin de önemli ön koşullarından biridir. Bunun sağlanmasında dilin, eğitim, sanat ve toplumsal kurumlar gibi kültürün belli biçimlerinin özel rolü vardır.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin oluşumu üzerinde kültürün etkisinin olduğu söylenemez?

Zaman zaman haberlerde, videolarda görürüz. Ya da birebir kendimiz de yaşamış olabiliriz. Türkiye’den başka bir ülkeye uzun süreliğine giden kişilerin geri döndüklerinde uçaktan indikleri anda yeri öpmeleri gerçekten de ilginç bir durumdur. Ülkeden uzun süre ayrılmak durumunda olmayanlar bu duyguyu tam olarak anlayamazlar. Bunun sebepleri arasında; ülkedeki insanlarla benzer çocuklukları yaşamak, benzer duyguları, benzer eksikleri ya da benzer mutlulukları paylaşmak yer almaktadır. Bu gibi hususlar insanları birbirlerine yaklaştıran ve kaynaştıran oldukça önemli örüntülerdir.

Parçada anlatılan durum aşağıdaki kavramlardan hangisiyle ifade edilebilir?

Bir toplumda insanların temel ve önemli ihtiyaçlarını karşılamak için ortaya çıkmış oluşumlara toplumsal kurum denir. Toplumsal kurumlar kendi içinde düzenli ve sürekliliği olan kurallarla varlığını sürdürür. Örneğin aile, eğitim, ekonomi, siyaset, din birer toplumsal kurumdur. Toplumsal kurumların her biri belirli insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla o ihtiyaçlara özgü davranış örüntüleri geliştirerek toplumsal hayatta bir bütün oluşturur. Her bir toplumsal kurumun işleyiş içinde somut bir karşılığı vardır.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi toplumsal kurumların somut karşılıklarına örnek olarak gösterilemez?

Din, insanlık tarihi boyunca toplumların anlamlı bir bütünlük kazanmalarında önemli bir rol oynarken, insanın evrende kendini evinde hissetmesini sağlayan bilişsel ve normatif deneyim durumundadır. Durkheim’in teorisine göre; dinin kaynağı ve objesi toplum, yani kolektif yaşamdır. Dinî anlayışlar, toplumların karakterini yansıtır. Kutsal olan ya da Tanrı, toplumun kişilik kazanmasından başka bir şey değildir. İnsanda tanrısallık fikrinin ortaya çıkması ancak toplum sayesinde olur. Fonksiyon itibarıyla din, toplumda dayanışma meydana getirir ve toplumun devamını sağlar. Toplum, varlığını devam ettirdiği müddetçe din de olacaktır.

Bu parçaya göre din kurumuyla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

Reklama eleştirel gözlerle bakanlarca günümüzde insanın bir “illüzyonlar dönemi” yaşadığı iddia edilmektedir. Bu illüzyonlar günümüz insanının zihnini köreltip aklı da devre dışı bırakarak insani fonksiyonlarını yitirmesine yol açarken, neyin gerçek neyin gerçek dışı olduğunun ayırt edilmesini de güçleştirdi. İnsanlık, kitle iletişim araçlarıyla yaygınlaştırılan illüzyonlara karşı direniş göstererek onları deşifre edeceği yerde, bu illüzyonları benimsedi. Hiç kimsenin neler olup bittiğini merak etmek gibi bir çabası da yok. Herkes hayatından memnun, herkes kitle iletişim araçlarına sonsuz bir güven duyuyor. Zihinler âdeta medyanın tarlası. Medya ne ekerse onu biçiyor.

Bu parçadan hareketle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

Siyaset, herkesin hakkıdır ve belli bir topluma ait bir uğraş değildir. Bir diğer ifadeyle, siyaset tüm toplumlarda ve tüm insan birlikteliklerinde ortaya çıkan bir olgudur. Siyaset, çok eski ve bir o kadar da ilgi çekici sosyal bir kavram ve kurumdur. Eskidir çünkü insanlık tarihinde sürekli varlığına ihtiyaç duyulmuş; ilgi çekicidir çünkü insanların niçin ve nasıl bir araya geldiğini ve birlikte yaşamanın gerekliliği ve şekli ile ilgili yapılan tartışmaların merkezinde yer alan bir kurumdur. İlk birlikteliklerden itibaren; “kim neye sahip olmalı, iktidar ve meşruluğun sağlanmasında etkili olan kaynakların dağılımı
nasıl olmalı, toplumsal işleyişte bireylerin etkisi ne olmalı ve bu işleyişte toplumu ilgilendiren kararlar kimler tarafından ve nasıl alınmalı” gibi tartışmalar sürekli yapılmıştır ve yapılmaya da devam edecektir.

Bu parçadan hareketle siyaset kurumuyla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

Halkın belirli sayıda imza toplamak suretiyle istediği yasaların çıkartılmasını veya istediği yasal değişikliklerin yapılmasını sağlayabildiği girişime halk girişimi denilmektedir. Bu yolla halk, kendisinin hazırladığı ya da içerik ve çerçevesini belirlediği bir konuda yasanın kabulü ya da reddi imkânını elde etmiş olmaktadır. Bunun yanı sıra belirli sayıda vatandaşın yasa önerisi referanduma sunulup kabul görür ve parlamentonun onayına sunulursa buna dolaylı halk girişimi, öneri doğrudan halkın kararına tabi kılınırsa buna da doğrudan halk girişimi adı verilmektedir. Bununla birlikte ister doğrudan
ister dolaylı olsun halk girişimi neticede halkın egemenliğine dayanmaktadır.

Bu parçadan hareketle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

Bu haber metnine göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

Ünlü filozof ve toplum bilimcilerden John Dewey, insanın sosyal bir varlık olduğunu ve onun eğitiminin de bu yapısı göz önüne alınarak gerçekleştirilmesi gerektiğini savunur. Toplumun demokratik bireylerden oluşabilmesi için en önemli görev okula ve eğitime düşmektedir. Aileden sonra okulda sosyal varlık olmanın gereklerini anlayan birey, okul ortamında demokrasi kültürü içinde yaşamayı öğrenirse, bunu toplum içindeki hayatına da yansıtır. Ona göre okul insanı hayata hazırlayan değil, hayatın bir parçası olan kurumdur ve bu kurum dezavantajlı ailelerde yetişen çocukların bu eksikliklerini gidererek onları değerler açısından da eğitmektedir. İstenen toplum yapısını oluşturabilmek için, eğitime özellikle
önem vermek gerekir. Ayrıca John Dewey, okul kurumunun gelişmiş toplumlar için zorunlu olduğu fikrini savunur. Ona göre artan nüfus ve daralan şehirlerde, ortak kültürde yaşayacak olan bireylerin eğitimi şansa bırakılmamalıdır.

Buna göre, John Dewey’in görüşleri eğitimin aşağıdaki amaçlarından hangisine daha uygundur?